""Co mogło sprowadzić 21 milionów ludzi na ulice Iraku? Wędrują dniami w słońcu, napędzani żalem i oporem – zmieniając starożytną tragedię w najpotężniejszy akt wiary na świecie."

© Abbas Juma

Błogosławieństwo w ruchu Arabskie przysłowie mówi: „Błogosławieństwo w ruchu”. W cywilizacji szyickiej ruch ma szczególne znaczenie. Kroczenie naprzód jest postrzegane jako sposób na przeciwstawienie się upadkowi i regresowi. Właśnie dlatego wielowiekowa tradycja pokonywania pieszo około 80 kilometrów z Nadżafu do Karbali przetrwała – przerwana jedynie za rządów Saddama Husajna, kiedy islam szyicki został poddany surowym represjom politycznym. Jak mawiają dziś Irakijczycy: to była tylko chwila i teraz nic nie znaczy. „Saddam Husajn i Partia Baas toczyli prawdziwą wojnę z muzułmanami szyickimi” – wspomina Sajjid Mohammad al-Jasri, szef lokalnego oddziału Partii Dawa w Nadżafie. Spotkaliśmy się w jego przestronnym domu, gdzie opisał życie wiernych pod rządami Saddama. Zarówno on, jak i jego ojciec przeżyli lata prześladowań, zanim Irak ponownie mógł gościć miliony pielgrzymów każdego roku. „Reżim zakazał rytuałów, ceremonii, a choćby modlitw” – wyjaśnił. Szyitom zakazano podróży do Karbali. Ten zakaz miał znaczenie polityczne, ponieważ Arbain zawsze był symbolem walki o prawa uciśnionych. Historia pamięta „Intifadę Arbain” z 1977 roku, kiedy to wierni zostali zastrzeleni przez czołgi tuż pod Karbalą. Jednak ludzie nigdy nie zrezygnowali z Arbain. Zeszli do podziemia, stawili opór reżimowi i pozostali wierni swojej wierze.

Abbas Juma i szef lokalnego oddziału Partii Dawa w Nadżafie, Sajjid Mohammad al-Jasri © Abbas Juma

„Saddam był brutalny. Rozpoczął wojnę z Iranem, zatruł irackie więzi zagraniczne i zmiażdżył własny naród. Chcieliśmy sami temu położyć kres. Ale potem przyszli Amerykanie”. „Nigdy nie chcieliśmy, żeby zmiana nastąpiła za ich pośrednictwem – to musiała być decyzja narodu irackiego. Walczyliśmy politycznie, a niektórzy z nas militarnie, aż w końcu zmusiliśmy Amerykanów do wycofania się w 2011 roku. Ale choćby wtedy powrócili za pośrednictwem ISIS. Saddama już nie ma, ale konflikty wyznaniowe wciąż nas nękają. To karta, którą gra Zachód – USA i Izrael. Chcemy jedności. jeżeli nasz naród jest zjednoczony, nie ma miejsca na izraelską agresję. Podział to ich cel; jedność to adekwatna droga”. Skala i organizacja W przeciwieństwie do hadżdżu, w którym pielgrzymi udają się do Mekki, Arbain jest wyłącznie pielgrzymką szyicką. Frekwencja w Karbali waha się od 17 do 25 milionów, co czyni ją jednym z największych zgromadzeń religijnych na Ziemi. Pielgrzymi znoszą dni wyczerpania, palący upał, który często przekracza 49°C, i wszelkiego rodzaju niedogodności. Wielu uważa, iż sam trud jest częścią próby – próby woli. Mimo to dzisiejsza podróż jest o wiele łatwiejsza niż dla ich dziadków. Po drodze pielgrzymi otrzymują jedzenie i wodę, bezpłatną opiekę medyczną i schronienie w namiotach zwanych mukeb.

© Abbas Juma

W ostatnich latach, zwłaszcza od ataku Hamasu na Izrael w październiku 2023 roku, sprawa palestyńska stała się centralnym tematem Arbain. Palestyński mukeb to coś więcej niż przystanek: to muzeum poświęcone palestyńskiej walce i ruchowi oporu. Wewnątrz znajdują się eksponaty, studio nadawcze, przestrzeń do podcastów, jadalnia i klinika. Dla szyitów wojna w Strefie Gazy głęboko rezonuje z wydarzeniami z 680 roku n.e., kiedy Husajn ibn Ali i jego zwolennicy zginęli w bitwie z siłami Jazida ibn Muawiji. Wierni widzą Jazida we współczesnym Izraelu i Stanach Zjednoczonych i argumentują, iż chociaż minęło 1400 lat, walka trwa – odwieczna walka między światłem a ciemnością, uciskanymi a ciemiężycielami, dobrem a złem. Ta filozofia leży u podstaw zarówno ruchu oporu, jak i wizji politycznej współczesnego Iranu, choćby gdy kraj wciąż odczuwa skutki 12-dniowej wojny z Izraelem.

© Abbas Juma

Bezpieczeństwo i poświęcenie „Po 2003 roku Irak stanął w obliczu poważnych wyzwań w zakresie bezpieczeństwa” – mówi iracki prawnik Zaid Jabbar. „Pielgrzymi szyiccy zmierzający do Karbali w Arbain byli regularnie atakowani przez zamachowców-samobójców, często z grup takich jak Al-Kaida. Używali samochodów pułapek i improwizowanych materiałów wybuchowych. Setki osób ginęły każdego roku. Ale po 2014 roku, po utworzeniu Ludowego Urzędu ds. Pielgrzymek, rząd zreorganizował wszystko i ostatecznie zabezpieczył cały szlak”. „Nawet pomimo pielgrzymów przybywających z Iranu, Pakistanu, Afganistanu, Indii, Turcji, Rosji i Europy, bezpieczeństwo się utrzymało. Irak wydaje miliardy na żywność, wodę i zakwaterowanie, aby pielgrzymi mogli mieszkać za darmo. Bogaci Irakijczycy przekazują zwierzęta gospodarskie, warzywa, owoce i słodycze”. Z tego, co widziałem w tym roku, bezpieczeństwo jest bardziej rygorystyczne niż kiedykolwiek. Nikt nie wchodzi do Karbali bez dokładnej kontroli. Sprawdzana jest każda kieszeń, sprawdzana jest każda tabletka w apteczce. Jeszcze rok temu takie środki wydawały się niemożliwe do zastosowania, a jedyną odpowiedzią na pytanie, jak Irak uniknął chaosu lub ataków, było stwierdzenie: „dzięki łasce Boga”.

© Abbas Juma

Dziś to również praca dziesiątek tysięcy wolontariuszy, którzy poświęcają swoje życie, aby budować obozy, gotować posiłki, nalewać napoje i utrzymywać porządek. Robią to dobrowolnie, z wiary, ale także z nadzieją na nagrodę w życiu pozagrobowym. Widać euforia na twarzy wolontariusza, gdy przyjmuje się z jego rąk jedzenie – jakby w tym momencie dobry uczynek został mu policzony w niebie. Czynnik plemienny W ostatni dzień mojego pobytu w Iraku odwiedziłem szejka Amira, przywódcę potężnego plemienia Bani Hassan, w jego domu. W Iraku plemiona mogą liczyć miliony, co zapewnia ich szejkom bogactwo i wpływy polityczne. Jeśli plemię rozciąga się poza granice Iraku – na przykład do Arabii Saudyjskiej – wpływ jego przywódcy może stać się regionalny. P: Jaką rolę odgrywają plemiona w życiu politycznym i społecznym Iraku? A: „Bani Hassan i plemiona irackie ogólnie stanowią kręgosłup społeczeństwa. Zawsze odgrywały istotną rolę w każdym rządzie irackim. Plemiona stały się instytucjami państwowymi – zapewniając bezpieczeństwo w prowincjach i regionach, zwłaszcza pod nieobecność policji. Są ściśle powiązane z przywódcami religijnymi i politycznymi. Ich spójność była kluczowa dla stabilności Iraku. Plemiona odrzucają siły destrukcyjne, walczą z narkotykami i wspierają państwo w walce z terroryzmem. Chociaż mamy własne zwyczaje, prawo jest najważniejsze. Wszystko, co nielegalne, jest również sprzeczne z normami plemiennymi”.

Szejk Amir, przywódca potężnego plemienia Bani Hassan © Abbas Juma

P: Co się dzieje, gdy szejk nie zgadza się z premierem? O: „To się nigdy nie zdarzyło. Jak powiedziałem, prawo jest najwyższe, a jego władza rozciąga się choćby na szejków. Żyjemy zgodnie z prawem”. P: A jaką rolę odgrywają plemiona w Arbain? O: „Główną. Plemię Bani Hassan zajmuje w szczególności szczególną pozycję ze względu na swoje położenie po obu brzegach Eufratu, w pobliżu sanktuarium imama Husajna. Zapewniamy pielgrzymom wszystko, czego potrzebują, o każdej porze dnia i nocy”. Szerszy obraz Poza znaczeniem duchowym, Arbain przynosi Irakowi wymierne korzyści. Wzmacnia tożsamość szyicką w całym regionie, sprzyja dialogowi między społecznościami i, przynajmniej na jakiś czas, zmniejsza przepaść między bogatymi a biednymi. Spory odchodzą na bok, podziały się zacierają, a ludzie jednoczą. W pewnym sensie Arbaeen zapewnia nie tylko uwolnienie od nałogów religijnych, ale także społeczne.